Πλαστικά μιας χρήσης: Νέοι κανόνες της ΕΕ για τη μείωση των απορριμμάτων στις θάλασσες

Συντάχθηκε στις 29 Μαΐου 2018.

Το ακόλουθο κείμενο αποτελεί δελτίο τύπου της ΕΕ της 28ης Μαϊου και έχει μεταφραστεί αυτόματα.

Ερωτήσεις και απαντήσεις

Γιατί προτείνει η Επιτροπή μια νέα οδηγία για την αντιμετώπιση των απορριμμάτων των θαλασσών;

Περισσότερο από το 80% των απορριμμάτων θαλάσσης είναι πλαστικά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει νέους κανόνες σε επίπεδο ΕΕ που στοχεύουν τα 10 πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης που απαντώνται συχνότερα στις παραλίες και τις θάλασσες της Ευρώπης, καθώς και τα χαμένα και εγκαταλελειμμένα αλιευτικά εργαλεία. Αυτά τα προϊόντα αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του προβλήματος. Μαζί αποτελούν το 70% όλων των θαλάσσιων απορριμμάτων.

Λόγω της αργής αποσύνθεσης, το πλαστικό συσσωρεύεται σε θάλασσες, ωκεανούς και σε παραλίες στην ΕΕ και παγκοσμίως. Τα πλαστικά υπολείμματα απαντώνται σε θαλάσσια είδη - όπως θαλάσσιες χελώνες, φώκιες, φάλαινες και πουλιά, αλλά και σε ψάρια και οστρακοειδή και κατά συνέπεια στην ανθρώπινη τροφική αλυσίδα. Ενώ τα πλαστικά είναι ένα βολικό, προσαρμόσιμο, χρήσιμο και οικονομικά πολύτιμο υλικό, χρειάζονται καλύτερη χρήση, επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση. Όταν γεμίζονται, ο οικονομικός αντίκτυπος των πλαστικών περιλαμβάνει όχι μόνο την χαμένη οικονομική αξία του υλικού, αλλά και το κόστος καθαρισμού και απώλειας για τον τουρισμό, την αλιεία και τη ναυτιλία.

Η Επιτροπή προτείνει μια ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Η οδηγία για τις πλαστικές ύλες για ενιαία χρήση αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ευρύτερης προσέγγισης που ανακοινώθηκε στη στρατηγική για τα πλαστικά και αποτελεί σημαντικό στοιχείο του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία. Βασίζεται στην επιτυχή μείωση της κατανάλωσης πλαστικών σακιδίων μεταφοράς μιας χρήσης που επιτεύχθηκε από τη νομοθεσία της ΕΕ το 2014 και στην πρόσφατα αναθεωρημένη νομοθεσία της ΕΕ για τα απόβλητα, η οποία περιλαμβάνει στόχους για την ανακύκλωση πλαστικών.

Η αντικατάσταση των πιο συνηθισμένων πλαστικών αντικειμένων μιας χρήσης με καινοτόμες εναλλακτικές λύσεις που έχουν υψηλότερη προστιθέμενη αξία είναι μια οικονομική ευκαιρία. Μπορεί να δημιουργήσει περίπου 30.000 τοπικές θέσεις εργασίας. Τα προϊόντα πολλαπλής χρήσης ή τα καλύτερα σχεδιασμένα προϊόντα μπορούν να βασιστούν στο επικεφαλής της ΕΕ στη βιοοικονομία, καθώς και σε καινοτόμα επιχειρηματικά μοντέλα και συστήματα, όπως συστήματα επαναχρησιμοποίησης. Το πρόγραμμα "Ορίζοντας 2020" έχει διαθέσει περισσότερα από 250 εκατομμύρια ευρώ για τη χρηματοδότηση της Ε & Α σε τομείς που έχουν άμεση σχέση με τη στρατηγική για τα πλαστικά. Μέχρι το 2020, θα διατεθούν επιπλέον 100 εκατ. Ευρώ για τη χρηματοδότηση δράσεων προτεραιότητας στο πλαίσιο της παρούσας στρατηγικής, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης πιο έξυπνων και πιο ανακυκλώσιμων πλαστικών υλικών, αποτελεσματικότερων διαδικασιών ανακύκλωσης και απομάκρυνσης επικίνδυνων ουσιών και ρύπων από ανακυκλωμένα πλαστικά.

Η νομοθεσία αυτή θα προσφέρει τη σαφήνεια, τη βεβαιότητα και τις οικονομίες κλίμακας που απαιτούνται για τις επενδύσεις και την καινοτομία στην ενιαία αγορά. Και θα εξαλείψει την αβεβαιότητα για τις επιχειρήσεις ενόψει των εθνικών μέτρων που έχουν λάβει ορισμένα κράτη μέλη για την απαγόρευση ορισμένων πλαστικών αντικειμένων μιας χρήσης. Ενεργώντας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αποφεύγουμε τον κατακερματισμό της αγοράς και εξασφαλίζουμε ίσους όρους ανταγωνισμού. Μέσω αυτής της πρότασης η Ευρώπη εκπληρώνει τις δεσμεύσεις της σε παγκόσμιο επίπεδο για την αντιμετώπιση των απορριμμάτων που προέρχονται από την Ευρώπη.

Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος της παρούσας οδηγίας στα απορρίμματα των θαλασσών;

Η εφαρμογή αυτής της πρότασης θα έχει ως στόχο τη μείωση των σκουπιδιών κατά περισσότερο από το ήμισυ για τα δέκα είδη πλαστικής χρήσης μιας χρήσης, αποφεύγοντας τις περιβαλλοντικές ζημίες που διαφορετικά θα ανέρχονταν σε 223 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2030. Θα αποφευχθεί επίσης η εκπομπή 3.4 εκατομμυρίων τόνων ισοδυνάμου CO₂ έως το 2030.

Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της πρότασης της Επιτροπής;

Πρόκειται για μια στοχοθετημένη και αναλογική πρωτοβουλία που απευθύνεται άμεσα στις κορυφαίες πηγές απορριμμάτων θαλάσσιων αποβλήτων στην Ευρώπη - τα δέκα κορυφαία πλαστικά αντικείμενα μιας χρήσης που βρίσκονται στις παραλίες της ΕΕ⋅ και εγκαταλειμμένα, χαμένα και κατεστραμμένα αλιευτικά εργαλεία - τα οποία μαζί αποτελούν το 70% όλων των ειδών απορριμμάτων θαλάσσης.

Η πρόταση εξετάζει τις βασικές αιτίες του προβλήματος. Αυτό σημαίνει να εξετάσουμε πώς αυτά τα στοιχεία παράγονται, διανέμονται και χρησιμοποιούνται από τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές, πώς απορρίπτονται και πώς μερικοί εξ αυτών καταλήγουν σε παραλίες, σε θάλασσες και ωκεανούς.

Προτείνονται τα ακόλουθα σύνολα μέτρων, τα οποία αντιστοιχούν στα χαρακτηριστικά κάθε πλαστικού αντικειμένου μιας χρήσης:

• Πλαστική απαγόρευση ορισμένων προϊόντων: Όταν υπάρχουν άμεσα διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις, τα πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης θα απαγορευτούν από την αγορά. Η απαγόρευση θα ισχύει για μπουμπούκια από πλαστικό βαμβάκι, μαχαιροπίρουνα, πιάτα, καλαμάκια, αναδευτήρες ποτών και μπαλόνια, τα οποία θα πρέπει όλοι να κατασκευαστούν αποκλειστικά από πιο βιώσιμα υλικά. Οι περιέκτες ποτών μιας χρήσης από πλαστικό επιτρέπεται να κυκλοφορούν στην αγορά μόνο εάν τα πώματα και τα καπάκια τους παραμένουν προσκολλημένα.
• Στόχοι μείωσης της κατανάλωσης: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να μειώσουν τη χρήση πλαστικών δοχείων τροφίμων και ποτηριών. Μπορούν να το πράξουν με τον καθορισμό εθνικών στόχων μείωσης, διαθέτοντας εναλλακτικά προϊόντα στο σημείο πώλησης ή εξασφαλίζοντας ότι τα πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης δεν μπορούν να παρασχεθούν δωρεάν.
• Υποχρεώσεις για τους παραγωγούς: Οι παραγωγοί θα βοηθήσουν στην κάλυψη των δαπανών διαχείρισης αποβλήτων και καθαρισμού, καθώς και μέτρων ευαισθητοποίησης για τα δοχεία τροφίμων, τα πακέτα και τα περιτυλίγματα (όπως για πατατάκια και γλυκά), τα δοχεία και τα κύπελλα ποτών, τα προϊόντα καπνού με φίλτρα όπως τσιγάρων), υγρά μαντηλάκια, μπαλόνια και ελαφρές πλαστικές σακούλες. Η βιομηχανία θα λάβει επίσης κίνητρα για την ανάπτυξη λιγότερο ρυπογόνων εναλλακτικών λύσεων για τα προϊόντα αυτά.
• Στόχοι συλλογής: Τα κράτη μέλη θα υποχρεωθούν να εισπράξουν το 90% των μπουκαλιών πλαστικών ποτών μίας χρήσης έως το 2025, π.χ.
• Απαιτήσεις επισήμανσης: Ορισμένα προϊόντα θα απαιτήσουν σαφή και τυποποιημένη επισήμανση, η οποία θα δείχνει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διατίθενται τα απόβλητα, τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις του προϊόντος και την παρουσία πλαστικών στα προϊόντα. Αυτό ισχύει για τις πετσέτες, τα υγρά μαντηλάκια και τα μπαλόνια.
• Μέτρα ευαισθητοποίησης: Τα κράτη μέλη θα είναι υποχρεωμένα να ευαισθητοποιήσουν τους καταναλωτές σχετικά με τις αρνητικές επιπτώσεις των απορριμμάτων πλαστικών και αλιευτικών εργαλείων μιας χρήσεως, καθώς και σχετικά με τα διαθέσιμα συστήματα επαναχρησιμοποίησης και τις επιλογές διαχείρισης αποβλήτων για όλα αυτά τα προϊόντα.

Πώς έχει εντοπίσει η Επιτροπή τα προϊόντα που στοχεύουν;

Η πρόταση επικεντρώνεται στα 10 πλαστικά είδη μιας χρήσης που βρίσκονται στις ευρωπαϊκές παραλίες, τα οποία αντιπροσωπεύουν το 86% όλων των πλαστικών ειδών μιας χρήσης σε παραλίες και περίπου στο ήμισυ του συνόλου των πλαστικών απορριμμάτων.

Το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Επιτροπής συγκέντρωσε και επεξεργάστηκε τα δεδομένα στο πλαίσιο της εφαρμογής της οδηγίας πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική και βασιζόταν στην εργασία των τεσσάρων περιφερειακών συμβάσεων για τη θάλασσα και μιας τεχνικής ομάδας για τα απορρίμματα των θαλασσών. Χρησιμοποιήθηκε αντιπροσωπευτικό δείγμα που κάλυψε 276 παραλίες 17 κρατών μελών της ΕΕ και 4 περιφερειακών θαλασσών κατά το 2016. Τα 355.671 αντικείμενα που παρατηρήθηκαν ταξινομήθηκαν με βάση την αφθονία τους. Τα αποτελέσματα λαμβάνουν υπόψη και άλλες ασκήσεις παρακολούθησης και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τα 10 κορυφαία στοιχεία που βρέθηκαν ήταν σταθερά κατά τη διάρκεια των ετών και στις διάφορες περιφερειακές θάλασσες.

Είμαι παραγωγός πλαστικών μιας χρήσεως. Θα πρέπει να πληρώσω για τα έξοδα καθαρισμού και ανακύκλωσης;

Τα καθεστώτα επέκτασης των παραγωγικών ευθυνών (EPR) συμφωνούν με την αρχή "ο ρυπαίνων πληρώνει", υποχρέωση που ορίζεται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρο 191 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ). Τα συστήματα EPR έχουν ήδη καθιερωθεί για τη συσκευασία, όπου οι παραγωγοί συμφωνούν να συνεισφέρουν. Με τη νέα νομοθεσία της ΕΕ για τα απόβλητα τον Μάιο του 2018, η EPR είναι υποχρεωτική για όλες τις συσκευασίες. Αυτά τα προγράμματα EPR ενδέχεται να περιλαμβάνουν κόστος καθαρισμού απορριμμάτων.

Η σημερινή νομοθετική πρόταση προβλέπει ότι οι παραγωγοί των πιο πλαστικών αντικειμένων πρέπει να καλύπτουν το κόστος καθαρισμού. Αυτοί οι παραγωγοί έχουν την ευθύνη να συμβάλλουν στο κόστος καθαρισμού και ανακύκλωσης, δεδομένου ότι συμβάλλουν στο πρόβλημα ανάντη με τις μεθόδους παραγωγής τους. Επί του παρόντος, το κόστος της αποκομιδής πλαστικών ειδών μιας χρήσης καλύπτεται από τον δημόσιο τομέα - τελικά από τους φορολογούμενους - αλλά και από άλλους ιδιωτικούς φορείς όπως οι τουριστικές και αλιευτικές βιομηχανίες που πλήττονται έντονα από τα απορρίμματα των θαλασσών.

Τι θα αλλάξει για τα αλιευτικά εργαλεία που περιέχουν πλαστικό;

Τα εγκαταλελειμμένα, χαμένα ή διατιθέμενα αλιευτικά εργαλεία αντιπροσωπεύουν περίπου το 27% των ειδών απορριμμάτων θαλάσσης: το ισοδύναμο άνω των 11.000 τόνων ετησίως. Τα αλιευτικά εργαλεία έχουν σχεδιαστεί για να αλιεύουν τα ψάρια και θα συνεχίσουν να το κάνουν ακόμη και αν χάνονται ("αλιεία φάντασμα"), προκαλώντας ιδιαίτερη βλάβη στο θαλάσσιο περιβάλλον. Είναι σχεδιασμένο να είναι ανθεκτικό στο θαλάσσιο περιβάλλον και μπορεί να χρειαστεί εκατοντάδες χρόνια για να υποβαθμιστεί. Ταυτόχρονα, το πλαστικό που χρησιμοποιείται για αλιευτικά εργαλεία έχει πολύ υψηλό δυναμικό ανακύκλωσης, αλλά η σημερινή αγορά ανακύκλωσης είναι μάλλον μικρή και πολύ τοπική.

Η παρούσα πρόταση αποσκοπεί στο να «κλείσει το βρόχο» για τα αλιευτικά εργαλεία, εισάγοντας ένα σύστημα εκτεταμένης ευθύνης του παραγωγού για εργαλεία που περιέχουν πλαστικό. Ο στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι τα έξοδα διαχείρισης των απορριφθέντων πλαστικών αλιευτικών εργαλείων, μόλις φθάσουν στην ξηρά, θα ληφθούν υπόψη από τους παραγωγούς εξαρτημάτων πλαστικών αλιευτικών εργαλείων και όχι από τους λιμένες. Οι αλιείς και οι βιοτεχνικοί παραγωγοί αλιευτικών εργαλείων που περιέχουν πλαστικό δεν θα καλυφθούν από το εκτεταμένο σύστημα ευθύνης του παραγωγού. Περισσότερες πληροφορίες είναι διαθέσιμες εδώ.

Αυτή η πρόταση αντιμετωπίζει την πρόκληση των μικροπλαστίδων;

Ένα μεγάλο ποσοστό των μικροπλαστικών στους ωκεανούς μας προκύπτει από τον κατακερματισμό των μεγαλύτερων τεμαχίων πλαστικού, οπότε η μείωση των πλαστικών απορριμμάτων θα μειώσει την παρουσία μικροπλαστικών.

Ορισμένα μικροπλάσματα προστίθενται σκόπιμα σε προϊόντα (για παράδειγμα σε καλλυντικά, βαφές ή απορρυπαντικά) και η Επιτροπή ξεκίνησε ξεχωριστά τις εργασίες για τον περιορισμό αυτών ζητώντας από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων να επανεξετάσει την επιστημονική βάση για την εξέταση ενός περιορισμού βάσει της κοινοτικής νομοθεσίας για τα χημικά προϊόντα. Η ίδια διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη για τα λεγόμενα οξο-αποικοδομήσιμα πλαστικά.

Άλλα μικροπλάσματα καταλήγουν στον ωκεανό λόγω της χρήσης του προϊόντος (π.χ. σκόνη από τη φθορά των ελαστικών και / ή τα υφάσματα πλυσίματος) ή από την πρωτογενή παραγωγή πλαστικών (για παράδειγμα, διαρροές πλαστικών σφαιριδίων προπαραγωγής). Η Επιτροπή θα αντιμετωπίσει αυτό το είδος ρύπανσης μέσω τυποποιημένων μεθόδων μέτρησης των ποσοτήτων των εκπεμπόμενων μικροπλακών, της καλύτερης επισήμανσης, των πιθανών ρυθμιστικών μέτρων και της αυξημένης δέσμευσης μέσω της επεξεργασίας λυμάτων. Όσον αφορά τα σφαιρίδια, θα διασφαλίσουμε τη διάδοση των βέλτιστων πρακτικών για τις εταιρείες με πλαστικά σφαιρίδια και θα εξετάσουμε ένα υποχρεωτικό σύστημα πιστοποίησης σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού.

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή